maandag 6 februari 2012

Meer greep rijk op gemeentelijke financien, minder grijpbare democratie


Het kabinet bereidt een 'Wet houdbare overheidsfinanciën' voor die alle lagen van de Nederlandse overheid treft (FD vandaag). Daarmee krijgt het kabinet verregaande bevoegdheden om in te grijpen als door schulden van provincies, gemeenten en waterschappen Nederland uit de pas loopt met Europese begrotingsafspraken. De rijksoverheid wordt steeds meer een toezichthouder in dienst van Europa. Daarmee gaat weer wat draagvlak voor democratie verloren. Niet wijzelf beperken ons om de tering naar de nering te zetten, maar Europa tikt ons op de vingers. 

Het is natuurlijk al langer zo dat overheden rekening moeten houden met Europa. Burgers kunnen zich beroepen op Europese wetgeving om hun lokale overheid te dwingen rekening te houden met ver weg afgesproken normen voor fijn stof. Het is heel anders dan hoe de degelijke Nederlandse staat ooit opgebouwd is: vanuit de gemeenschappen waar mensen elkaar kenden.

We vragen van volksvertegenwoordigers te stemmen zonder last of ruggespraak. Het was namelijk onmogelijk om besluiten te nemen op basis van discussie met vertegenwoordigers die steeds terug moesten naar hun provincie om te overleggen wat de reactie zou moeten zijn. Moest er weer iemand te paard naar Groningen om in te brengen wat Zeeland voor argumentatie had voor een besluit waar Groningen tegen was. Je kunt je voorstellen dat besluiten nemen zo te veel tijd kostte. Die vertegenwoordigers van de provincies overlegden in de Staten Generaal. De vertegenwoordigers van de provincies zijn gebleven in de Eerste Kamer, maar de later ingevoerde Tweede Kamer met directe vertegenwoordigers streefde de Eerste natuurlijk in belang voorbij.

De lokale inkomstenbelasting waarover lokaal met veel passie gedebatteerd werd, bracht met zich mee dat de ene gemeente veel meer voorzieningen had dan de andere. Dat gaf grote verschillen in voorzieningen en verschillen in belastingdruk. Verschillen kunnen passend zijn, maar er kwam een trek naar randgemeenten: zo konden burgers in randgemeenten profiteren van voorzieningen zonder er voor te betalen. Waarop de ongelijkheid verder toeneemt: de overige burgers moeten meer opbrengen om de voorzieningen te kunnen financieren. Nu is er meer eenheid in Nederland. Ik schat zo rond pas rond 1930 is dat ingezet, mijn ouders waren al geboren. Prima geregeld, ik zou het ook niet terug willen draaien.

Gemeenten kunnen als ze in problemen komen een beroep doen op het rijk om extra steun te krijgen, maar dat moeten ze wel hun financiën goed op orde hebben. Gemeenten die hun financiën goed regelen hebben veel vrijheid, gemeenten die er een puinhoop van maken hebben minder vrijheid en staan onder toezicht. Griekse toestanden treden niet op.

Er is echter in dat proces ook wat verloren gegaan: die lastige, gepassioneerde, debatten over de lokale belastingen. In die debatten werd de voorstanders van de belastingverhoging het vuur na aan de schenen gelegd: waar was die belasting nu echt voor nodig? Mensen keken over de schouders mee en vertegenwoordigers waren gedwongen niet alleen elkaar, maar ook hun achterban te overtuigen. Die achterban kwam hen tegen op straat, in de winkel, op de sportclub.

Nu gaat het over grote bedragen ver weg. Een staatsschuld van 400 miljard, is dat nu eigenlijk veel of weinig? Wordt er met die schuld geïnvesteerd en brengen die investeringen later hoog maatschappelijk rendement? Het is allemaal ongrijpbaar geworden. Als in een debat miljoenen nodig zijn is dat veel, als een bank gered moet worden is dat peanuts, dan praten we net zo makkelijk over miljarden als over miljoenen. De debatten over geld worden nu ver weg gevoerd, investeringen worden niet beperkt (en bepleit) door wat lokaal als wenselijk wordt geacht, maar door wat in Europa acceptabel is.

De verbinding tussen doel van de investering en de lening wordt steeds onzichtbaarder. Niet wijzelf en onze financiele draagkracht bepaalt de grens van de investering, maar Europa.

Als wij in onze bewonersvereniging een extra mooie picknicktafel willen kopen weet iedereen waar die voor betaalt. Als er tegenvallers zijn, weet iedereen waarom die er zijn en dat we er samen verantwoordelijk voor zijn. Wie zijn billen brandt moet op de blaren zitten. Daarom beheersen we onze wensen en maken we goede afwegingen tussen baten en lasten. Stel je voor dat het rijk dat ging inperken!

Steviger controle van bovenaf, geeft minder zelfbeheersing van onderaf. Misschien een noodzakelijke stap, maar slecht voor de democratie. Het zijn niet meer "onze" investeringen in de toekomst, het wordt het gebruiken van de ruimte die Europa biedt. Dat gaat schuren aan de democratische ervaring en gezindheid.


P.S. Zie ook  leren van gemeenten

Geen opmerkingen:

Een reactie posten