zaterdag 25 juli 2015

Griekenland en de chemicus Van 't Hoff

In Griekenland heerst een evenwicht dat slecht bestuur in stand houdt. Een financiële blik zal Griekenland niet helpen. Een idee van Van 't Hoff helpt begrijpen waarom.


Zoeken naar wetmatigheden
Van 't Hoff bedacht kruisbestuivingen tussen verschillende takken van wetenschap. Hij besefte dat de moleculen in verdunde oplossingen zich wel eens op een vergelijkbare wijze zouden kunnen gedragen als de moleculen in een gas. Zo paste hij wetten van gassen toe op moleculen in vloeistoffen. Die wetten bleken te gelden.Hij ontving in 1901 de eerste Nobelprijs voor chemie Voor zijn ontdekking van de wetten van chemische evenwichten en osmotische waarde in oplossingen.

Natuur streeft naar evenwicht
Een wet die deels naar hem vernoemd is, is het principe van Le Chatelier-Van 't Hoff
"Als in een chemisch systeem een verandering optreedt in concentratie, temperatuur, volume of totale druk, met andere woorden, een evenwichtsverstoring, dan zal het evenwicht zodanig verschuiven dat die verandering tenietgedaan wordt."

De werking van een bufferoplossing steunt op het principe van Le Chatelier – Van 't Hoff. Dit principe is een van de mooiste principes uit de natuur. “Bufferoplossingen bestaan steeds uit een zuur/basekoppel; ofwel een zuur en het zout van zijn geconjugeerde base, ofwel een base en het zout van zijn geconjugeerd zuur”. De reactievergelijking tussen het zuur en de base kan worden gegeven als: 


Voeg je bij zo'n bufferoplossing wat extra zuur toe, dan lost er ook wat extra zout op waardoor de zuurtegraad gelijk blijft. Simpel vertaald streeft de natuur naar een evenwicht. Dit principe zie je elders ook: neemt het aantal muizen toe, dan gaat het goed met de roofvogels, waardoor het aantal muizen weer in de hand gehouden wordt. Neemt het aantal muizen af, dan daalt het aantal roofvogels omdat er minder te eten is en is er meer kans voor de overblijvende muizen.

Buffers in het dagelijkse leven
Ik stap nu over naar de mensen. Het systeem van de buffer komt namelijk ook voor in de mensenwereld. Neem criminaliteit. In een buurt gaat het niet goed, er heerst een intimiderende sfeer, mensen durven niet te praten. Er zijn criminele bendes actief. Pakt de politie een crimineel op, dan grijpt een ander zijn kans. Het oppakken van een enkele crimineel heeft weinig zin, er blijft een 'slecht” evenwicht, dat zichzelf ook herstelt. Aan de andere kant zijn er buurten waar alles goed gaat, mensen kennen elkaar en groeten elkaar. Komt er een criminele bende in de wijk, dan reageert iedereen en de politie heeft de boel snel onder controle. Het “goede” evenwicht herstelt zichzelf. In de woorden van Van 't Hoff: een verstoring verschuift het evenwicht zodanig dat de verandering teniet gedaan wordt.

Griekenland en slecht bestuur als buffer
Een lange inleiding voor het bespreken van de gang van zaken in Griekenland. In Griekenland was lange tijd een vrij hoge overheidsschuld. Dat was vreemd genoeg eigenlijk geen probleem. Ook de VS had lange tijd een heel hoog tekort. Heel lang was de schuld van de VS en van Griekenland geen probleem. Totdat plotseling het evenwicht verstoord is en het heel moeilijk is om weer op het oude niveau te komen. De schuld van Griekenland moet niet met 20% verlagen om weer terug te komen, maar moet met wel 80% verlaagd worden om er weer bovenop te komen. Vroeger paste Griekenland de valutakoers aan, waardoor het inkomen van de Grieken ineens lager was en het bestuur weer een tijdje doorkon, maar ondertussen de gemiddelde Griek verarmde. Nu kan dat niet meer en is er veel aandacht voor Europa en de euro. Maar dat is niet het fundamentele probleem. 

Nu blijkt dat de slecht functionerende overheid in Griekenland veel belangrijker is. Daar zit de werkelijke buffer. En ook dat is een slecht evenwicht, maar dat er in de loop der jaren zo'n evenwicht is ontstaan is logisch. Er is geen goed raadpleegbaar kadaster, maar er zijn mensen die baat hebben bij die slechte raadpleegbaarheid en een slecht functionerende belastingdienst. Dat maakt het moeilijk om de gang van zaken te doorbreken. Dat gaat veel verder dan alleen de automatisering van het kadaster en de belastingdienst. Kijk eens naar de afdwingbaarheid van je recht in Griekenland. 

 Reden voor de burgemeester van Athene om te pleiten voor het vergaand decentraliseren en in feite in te zetten op stadsstaten, waarmee de oude klassieke polis terugkomt. Geen gek idee om het slechte evenwicht van Griekenland zo fundamenteel te verstoren en de zaak weer op te bouwen.

Griekenland, is een voorbeeld van verstoord evenwicht dat snel zal terugvallen naar het oude evenwicht. Er is een buffer. Wat nodig is, is de democratische gezindheid om minderheden rechten te geven en een onafhankelijke rechtspraak versnellen om die afdwingbaar te maken, een ombudsman die het ambtenarenapparaat de nagels onder het bloed vandaan haalt, een Raad van State die zeurende burgers gelijk geeft. Duidelijkheid over eigendomsrecht en afdwingbaarheid van je recht. Het bouwen van stevige instituties is belangrijker dan geld. Zet je dat niet door, dan zakt Griekenland terug in het oude evenwicht. 

Rare ideeën
Toen Jacobus van 't Hoff solliciteerde als leraar scheikunde werd hij afgewezen, omdat hij met doosjes met kristallen in zijn zak liep. De man werd in Nederland niet gewaardeerd om zijn rare ideeën. Maar hij ontving wel de Nobelprijs, vooral omdat hij wetmatigheden vond rond evenwichten die in de ene situatie beschreven waren en toegepast konden worden in de andere situatie.

De wetmatigheden in Griekenland zijn belangrijker dan een kwalitatief oordeel over het terugbetalen, het een tijdje uitstel geven of goede adviezen geven. Het evenwicht moet echt veranderen, want er heersen Van 't Hoffiaanse buffers. Dat kost inzet en tijd. Dat lukt alleen als de politiek overal in Europa probeert fundamentele steun te krijgen voor het scheppen van nieuwe evenwichten in Griekenland.

Terugbetalen is dan niet het perspectief dat we voor Griekenland moeten zoeken. Rare ideeën, geef ik snel toe.

dinsdag 7 juli 2015

Rekenkamer uit de ivoren toren


Op een bijeenkomst over rekenkamers en burgers konden actieve mensen, die in diverse gemeenten ervaringen hadden, praten over gemeentelijke rekenkamers. Het was een onderdeel van een oploop met diverse presentaties rond burgerinitiatieven en doe-democratie. Tot de verbazing van veel leden van rekenkamers waren er nogal wat boze burgers. Het was immers een schande dat rekenkamers niet hadden gezien dat een wethouder geld verspilde, dat de gemeente fors zou verliezen op de grondexploitatie of bij de bouw van een nieuw gemeentehuis zich voor miljoenen had rijk gerekend. Tot een goed debat kwam het niet, toch is er met een goede verbinding tussen rekenkamers en de samenleving veel te winnen.

De aanwezige leden van rekenkamers waren verbaasd. Ze wilden graag uitleggen wat ze deden, maar ze werden bij voorbaat niet vertrouwd. Niet vertrouwd? Zij? Die de gemeente keer op keer op de vingers hadden getikt over subsidiebeleid, programmabegroting, en bouwprojecten die niet goed waren uitgevoerd? Het was slikken voor de leden van de rekenkamer. Natuurlijk zaten daar in de zaal nu juist de “goede” leden die graag verantwoording aflegden en wilden horen hoe ze beter zouden kunnen werken.

Een discussie met de zaal kwam niet op gang. “De zaal” vond dat burgers nu aan het woord waren en toen iemand wilde uitleggen dat uit onderzoek blijkt dat een gemengde rekenkamer (met raadsleden) in de praktijk best onafhankelijk werkt, werd hij streng door iemand in de zaal op de vingers getikt. Het gaat niet aan om burgers ongelijk te geven! Een ander lid van een rekenkamer zei dat hij graag onafhankelijk was, maar wel wilde weten wat de wensen van de gemeenteraad zijn om zo beter draagvlak te hebben. Een ramkoers of negeren levert de rekenkamer weinig op. Direct stond iemand op die vond dat je niet onafhankelijk bent als je luistert naar de wensen van de gemeenteraad. Je moet immers luisteren naar de bewoners!! Ja maar, sputterde een raadslid tegen, de gemeenteraad besluit of ze wat doet met de aanbevelingen.... Het leek of feiten er niet meer toe deden en er vooral woede gekoeld moest worden.

Het legde een kloof bloot tussen de mensen die hun best doen de controle op de financiën te verbeteren en verspilling tegen te gaan en de mensen die schandalen in de kranten lezen. Mijn conclusie was dat de verbinding tussen rekenkamer en samenleving zwak is. Zwakker dan die tussen de politiek en de samenleving.

Betere controle, waar beter naar geluisterd wordt
Zou de controle beter zijn als je een verbinding met de samenleving hebt? Niet per sé, maar het helpt wel om iedereen alert te houden. Je wilt vertrouwen winnen dat de rekenkamer bijdraagt aan goede controle op het systeem. Het is helemaal mooi als burgers kunnen functioneren als ogen en oren bij bepaalde onderzoeken. Er zit daar veel bruikbare kennis. Die zetten ze alleen in als ze erop vertrouwen dat die goed gebruikt wordt. Het simpele feit is ook dat de gemeenteraad beter luistert naar de rekenkamer als de raad weet dat burgers ook luisteren naar de rekenkamer en er vertrouwen in hebben.

Dat vertrouwen ontbreekt nogal. In het algemeen win je vertrouwen doordat mensen de leden kennen en vertrouwen, dat men goede resultaten in het verleden heeft gezien en weet dat die een vaste waarde vormen omdat de rekenkamer steeds bijleert. Hoe kunnen we daar aan werken?

Ik heb als aftrap enkele voorstellen

  1. ideeën voor onderzoek ook ophalen bij bewonersorganisaties. Prima om wat ideeën op te halen bij de raad, maar waarom zou je niet wat breder je oor te luisteren leggen?
  2. bewoners laten kiezen. Een rekenkamer doet misschien 2 a 3 onderzoeken per jaar. Kun je niet een keer in de vier jaar een shortlist opstellen met inhoudelijk interessante onderzoeken en daar de bewoners uit laten kiezen?
  3. visitatie van je werk. Zou je je rekenkamer niet kunnen laten visiteren en op die manier feedback krijgen? Als uit de visitatie blijkt dat je het goed doet, krijg je erkenning. Kunnen zaken beter dan wordt dat ook opgemerkt en daar kan de rekenkamer zijn voordeel mee doen.
  4. visitatie van de responsiviteit van de gemeenteraad. De ene gemeenteraad is zeer enthousiast over de controlerende functie van de rekenkamer, de ander vindt het een betweter waar ze niets aan hebben. Dat kan zijn. Zou het niet aardig zijn om een groep burgers eens te laten terugkijken en een burgervisitatie uit kunnen voeren over hoe de gemeente (college en raad) omgaan met de resultaten van de onderzoeken van de rekenkamer?
  5. verantwoording van resultaten. Steeds vaker kiezen rekenkamers niet voor het traditionele (gelijkhebberige) rapport, maar gaan ook tussentijdse resultaten, debatten en presentaties een rol spelen. Zo versterken de rekenkamers de lerende functie van de raad. Zou het niet mogelijk zijn burgers hier meer bij te betrekken?

Met deze voorstellen zou de rekenkamer bekendheid en vertrouwen kunnen winnen van het publiek. De rekenkamer krijgt dan meer verbinding met de samenleving en zit niet in een Ivoren Toren (als hij daar al in zat). Ik denk dat de positie van de rekenkamers sterker wordt als burgers meekijken: naar de rekenkamer en naar de reactie op de onderzoeken en presentaties van de rekenkamer. 

Immers: het oog van de meester, maakt het paard vet.

woensdag 1 juli 2015

Loser of talent



Je zal maar een loser zijn die er niet in slaagt een baan te vinden, niet mee wil werken in een vrijwilligersorganisatie of de buren zorg wil bieden. Dan geef je geen positieve energie en ben je zo'n energievreter geworden die mensen uit de weg willen gaan.

Vroeger werd je dan gedisciplineerd, vooral als je overlast opleverde. Of je kwam in zo'n asocialenbuurt waar mensen controleerden of je wel je huishouding op orde had. Of de dominee kwam langs.

Er is altijd veel geïnvesteerd in mensen die niet goed mee konden komen. Dat er zulke mensen zijn is niet raar. Neem de gewone normaalverdeling. Er zijn altijd mensen met meer en met minder talent, met hoger en lager IQ, met twee linkerhanden en met twee rechterhanden. De neiging was altijd om de mensen die goed voor zichzelf konden zorgen hun eigen gang te laten gaan. De aandacht werd gericht op de mensen die niet mee konden komen. En om de boel niet uit de hand te laten lopen waren er allerlei regels ter bescherming, tot aan minimumprijzen toe. Nu is de inschatting dat hen die wel veel konden verantwoordelijkheid ten onrechte werd ontnomen. Om de minder sterken te beschermen.

Maar die kampementen voor asocialen werkten niet, de dominee heeft een steeds kleinere actieve gemeenschap, scholen en de gemeenten willen vooral eigen initiatief de ruimte geven. In termen van de normaal verdeling: eerst was er veel aandacht voor de linkerkant van de normaalverdeling, nu is er veel aandacht voor de rechterkant van de normaalverdeling. 

Aandacht voor de mensen die energie hebben en wat kunnen. Het idee is dat zij de welvaart vergroten en dat de samenleving als geheel daarvan profiteert (doordraven daarin leidt overigens tot minder vertrouwen met als gevolg minder economische groei, dus het is een misleidende want onjuiste redenering). Er is dus meer aandacht voor talent. De gymnasia floreren. Vroeger was het ongekend, maar nu is het niet vreemd op een verjaardagsfeestje iemand met zorgelijke blik te horen vertellen dat haar kind hoogbegaafd is.

Ook op het voetbalveld is de wereld veranderd overigens. Mijn zoontje staat al jaren op de wachtlijst voor voetballen. Hij is twee keer op een proeftraining geweest. De tweede keer leek hij in het team terecht te kunnen komen, er was een plaats vrijgevallen. Ik was benieuwd of hij terecht kon. De reactie was echter: hij was snel, speelde niet onaardig en was gemotiveerd, maar had nog weinig ontwikkeld balgevoel (ja, hallo, hij zit ook niet op voetbal, maar op korfbal omdat er steeds geen plaats is). Mijn vertaling: om op de club te komen had hij meer moeten oefenen. Nou is mijn zoontje geen energievreter. Hij heeft voor voetbal wel talent, maar niet uitzonderlijk. Maar hij komt dus niet verder. Aandacht voor het talent is belangrijker aan het worden, dat schiet toch echt wat door. Een gewoon leuk potje voetbal zit er niet in blijkbaar. Dat doen ze maar op school, ongeorganiseerd. Bij de georganiseerde sport moeten talenten gespot worden. Past dat nog wel? Want kijk naar de cijfers: de ongeorganiseerde sport is veel belangrijker geworden.

Zo gaat het dus overal. Spot de talenten die jouw club, je bedrijf of je buurt verder kunnen helpen. Laat de middenmoot wat aanrommelen. Ontwijk de energievreters!

Maar wie neemt de verantwoordelijkheid voor die energievreters?