Parlementaire stelsel, directe invloed en samen besluiten

Een staatscommissie Parlementair Stelsel heeft de opdracht om te onderzoeken of ons parlementaire stelsel nog goed werkt, en of dit toekomstbestendig is. De commissie ging in gesprek met mensen die daar ideeën over leverden via een essaywedstrijd van de NRC, een van de Volkskrant en nog een ander blad. Ik mocht ook optreden omdat ik genomineerd was bij de NRC. Ik mocht meepraten over directe volksinvloed. Maar is directe invloed wel een simpele oplossing? 

Staatscommissie Parlementair stelsel

De staatscommissie Parlementair stelsel heeft een probleemverkenning gemaakt met zes thema’s. Ik mocht mijn idee presenteren rond thema Vertegenwoordiging en directe volksinvloed. Kunnen mensen er vertrouwen in hebben dat hun belangen zo goed mogelijk worden behartigd?  In een groepje van 8 spraken we over de vraag hoe we meer directe inbreng kunnen krijgen in plaats van de inbreng via vertegenwoordiging.  

Loting in plaats van vertegenwoordiging

Er bleek in het groepje veel waardering voor het idee van David van Reybroek om mensen te loten en zo te laten besluiten. Mensen voelen zich niet meer vertegenwoordigd door politieke partijen.Politici worden niet gezien als leken en niet als vertegenwoordigers. Het zijn hoogopgeleide partijgangers. Een grote groep voelt zich niet vertegenwoordigd. Als je loot doet iedereen mee met besluiten. De representativiteit kun je waarborgen  door na loting de groep die oververtegenwoordigd is (meestal mensen 50+ zoals ik) maar een beperkt aantal plaatsen toe te kennen. Zeer interessant om hiermee te experimenteren, hoewel de goedgebekte charismatische deelnemer waarschijnlijk verder komt dan de timide, minder goedgebekte deelnemer.

Controle door leken

Ik had voorgesteld om “gewone” gelote burgers te laten checken of de politiek de resultaten behaalt die ze wilde en of er ongewenste neveneffecten zijn. Naar mijn idee is het probleem van de democratie niet de beraadslaging en deliberatie, maar het doordringen tot de agenda (Agendering) en de verantwoording. Nu controleren politici - die besloten tot bepaald beleid - zelf of ze de noties van de Rekenkamer overnemen. Die politici hebben er geen baat bij om uitblijvende resultaten of nare neveneffecten te signaleren. Maar als wij, gewone burgers, meekijken moeten ze wel. 

Ik hecht grote waarde aan de feedback als beleid ingezet is en resultaten worden behaald. In het bedrijfsleven willen ze alleen weten of er resultaten behaald worden, de jaarcijfers en outlook zijn veel interessanter dan de begroting. In de praktijk blijkt namelijk dat - als je aan de slag gaat - er regels, hindernissen en machten in de weg kunnen zitten. 

Toon dat in de praktijk aan ons, leken! Want waarschijnlijk geloven gewone kiezers andere gewone kiezers meer dan de politici: zie deze grafiek van de Edelman trustbarometer die toont dat we veel vertrouwen hebben in personen zoals wijzelf. Veel meer dan in bijvoorbeeld overheidsofficials, laat staan in politici die op eenzame laagte staan met tweedehands-autoverkopers. 

Deliberate polling

De meeste aandacht in mijn groep ging zoals altijd naar wat de overheid moet gáán doen. "Waar willen we heen?" spreekt uiteraard meer tot de verbeelding. Een mooi voorstel was dat van Peter Neijens die de deliberatieve enquete propageerde. Een willekeurige, representatieve steekproef wordt eerst bevraagd over de gerichte kwesties. Vervolgens komen leden van de steekproef één weekend samen om de kwesties te bespreken. De deelnemers gaan in dialoog met concurrerende experts en politieke leiders op basis van vragen die zij ontwikkelen in kleine groepsdiscussies met getrainde moderators. Na de beraadslaging worden de oorspronkelijke vragen opnieuw gesteld aan de steekproef en de resulterende veranderingen in mening vertegenwoordigen de conclusies die het publiek zou trekken als mensen de gelegenheid zouden hebben om beter geïnformeerd te besluiten. Ik zeg: Doen! Probeer het uit, experimenteer er mee! Wat was dat beter geweest dan dat afschuwelijke Oekraïne-referendum dat niet over de Oekraïne maar over de EU leek te gaan.

Kiezerskeus

Een ander voorstel is een genuanceerde vorm van referendum. Een eenvoudig ja of nee dekt immers niet altijd de werkelijke complexe afweging. Vraag je of mensen minder belasting willen betalen, dan krijg je een ja en als je vraagt of mensen betere zorg willen krijg je ook een ja, maar hoe gaat het als je allebei wilt? Daarom ontwierp Jan Veneman kiezerskeus. Deskundigen en belanghebbenden ontwerpen minimaal drie scenario’s voor de zaken die ons allen treffen: zorg, veiligheid, onderwijs, enzovoort.– Ieder scenario wordt op internet getoond en uitgelegd, als in een toonkamer. De kosten staan erbij, en ook wat het op middellange termijn oplevert voor wie. – SCP en CBS rekenen die scenario’s door.– De scenario’s worden aan ons, kiezers, voorgelegd.– Door meer dan één scenario te presenteren wordt glashelder dat er echt iets te kiezen is. – Politieke partijen maken propaganda voor hun favoriet uit de voorgelegde scenario’s.– Kiezers geven in een stemronde hun voorkeur aan.– De regering gebruikt de voorkeur met de meeste stemmen in hun plannen en beleid.– Dat betekent een voortzetting, bijstelling of ombuiging van het bestaande beleid.– De Tweede Kamer controleert de uitvoering , zoals nu. Ik zeg: Doen! Probeer het uit, experimenteer ermee!

Op de bijeenkomst sprak ik in de wandelgangen iemand over een moeizame vergadering met een Vereniging van Eigenaren. Het is erg lastig om met je buren afspraken te maken over het onderhoud van je woning en bijvoorbeeld te besluiten een gezamenlijke entree op te fleuren. Dan kunnen we over het parlementaire stelsel praten en daarin ruimte maken voor de stem van gewone burgers, maar hebben we wel de democratische betrokkenheid en vaardigheden om gezamenlijk te besluiten?

De VvE Vergadering

Daarom zingt de VvE-vergadering nog in mijn gedachten rond. Starten we niet teveel aan het eind, in het parlement en te weinig aan de basis waar mensen niet meer anderen voor hen willen laten besluiten, maar zelf besluiten willen nemen?

De evoluerende democratie

Het systeem van politieke partijen is in jaren opgebouwd en vertegenwoordigers leerden vroeger hoe hun leden leefden en waar ze zich druk over maakten. De vertegenwoordigers leerden ook om met andere vertegenwoordigers te besluiten en samen compromissen te sluiten. Daar moet je niet te licht over denken, want vroeger moesten de mensen die samen besluiten moesten nemen eerst hun wapens inleveren om te dwingen naar de ander te luisteren en er niet direct op in te hakken. In de politieke partijen zitten leiders, maar ook oliemannetjes, onverzettelijken, denkers, luisteraars en compromiszoekers. Ze hadden vroeger ook een uitstekende verbinding met een achterban die hoog én laagopgeleid was. Het waren met recht volkspartijen. Politieke partijen, maar breder bekeken het maatschappelijk middenveld heeft gezamenlijk leren besluiten. Ik heb het gevoel dat veel politici dat inmiddels niet meer kunnen. Gewone burgers zijn voor hen enge boze mensen geworden. En het middenveld is lang niet meer zo sterk als vroeger. 

Leren samen besluiten 

Als ik de gemiddelde VvE vergadering bekijk, hebben we voor directe democratie nog veel te leren. Op de bijeenkomst waar ik sprak waren vooral witte 50-plusmannen. De rest lijkt marginaal geïnteresseerd. Ik zou zeggen dat er op lokaal niveau veel meer te winnen is met vormen van directe democratie en dat die vormen naar boven moeten komen drijven. De alledaagse democratie is veel essentiëler om te leren besluiten. De Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling gaf lang geleden (2007) het signaal dat democratische gezindheid niet veronachtzaamd moet worden in het denken over de democratie. 

Begin maar eens actief mee te denken in de VvE, in de buurt, op de school, op je werk, zonder in de klaagstand te komen en als een klant te reageren. Dat is nog een hele opgave.